Nosologia stosowana

- Albo po co psu nos i jak używa go na codzień.

Andrzej Kinteh-Kłosiński

Jeśli nie pozwalasz swojemu psu węszyć na spacerach, wyobraź sobie, że chodzisz po ulicach w spawalniczych okularach, których nie możesz zdjąć nawet wtedy kiedy coś cię zainteresuje. Psi węch jest podstawowym zmysłem, którym twój czworonożny przyjaciel poznaje świat.

Wiemy doskonale, że psi węch nie ma sobie równych i jest dominującym zmysłem czy też kanałem informacyjnym, przez który nasi czworonożni przyjaciele zbierają informacje o otoczeniu. Dla przypomnienia: szacuje się, że psy mają 300 milionów receptorów węchowych (dla porównania ludzie mają około 5 milionów). Psy mają zdolność wąchania każdym nozdrzem osobno, co pozwala im rozróżnić kierunek zapachu. Szczeliny z boku nosa pozwalają zużytemu powietrzu wyjść w tym samym czasie, gdy pies wdycha nowe powietrze przez nozdrza, umożliwiając nieprzerwane węszenie. Powietrze jest oddzielone i przechodzi przez obszar w głębi nosa, który ma labirynt powyginanych struktur kostnych zwanych małżowinami nosowymi. Powietrze jest filtrowane przez małżowiny nosowe do receptorów węchowych, podczas gdy część powietrza podąża osobną drogą w do tchawicy w celu oddychania. Tymczasem powietrze, które wdycha człowiek by wąchać i oddychać, nie jest oddzielane, przepływając do płuc i z powrotem. Ponadto psy mają dodatkowy organ węchowy zwany narządem lemieszowym, który pozwala im wykrywać feromony. Ponieważ feromony są substancjami właściwymi gatunkowo pies potrafi niekiedy „dostrzec” innego psa właśnie za pomocą narządu lemieszowego. Ten rodzaj możliwości zmysłowych jest szczególnie ważny w komunikacji seksualnej. Aby zinterpretować informacje węchowe, spora część mózgu psa jest wykorzystywany do przetwarzania zapachu, a opuszka węchowa posiada znacznie więcej komórek nerwowych niż ta sama struktura mózgu u ludzi. Pies może wykryć zapachy w stężeniach 100 milionów razy mniejszych niż my.

To zdjęcie bardzo dobrze pokazuje jak ważnym zmysłem dla psa jest węch. Nawet jeśli smakołyki są poukładane w ten sposób, że całkiem łatwo je zauważyć, mój Whisky nie wypatruje ich, ale szuka nosem. Mi zdarza się w podobny sposób korzystać z mojego nosa tylko wtedy, gdy piję whisky.

Węch pełni kilka ważnych dla psa funkcji:

Funkcja informacyjna - pies zbiera informacje ze środowiska i może upewnić się, że jego otoczenie jest bezpieczne lub wyczuć na odległość ewentualne zagrożenie. Takie poczucie kontroli środowiska pozwala poczuć się pewniej. Pozbawianie go tej możliwości, zwłaszcza w nowym lub słabo poznanym otoczeniu można chyba porównać do zwiedzania nieznanego miasta w okularach spawalniczych. Pies po prostu używa nosa, żeby obejrzeć i oswoić miejsca, rzeczy, ludzi i inne zwierzęta.

Funkcja komunikacyjna - w kontekście relacji społecznych tak z innymi psami, zwierzętami jak i z człowiekiem. Węszenie przez psa podłoża jest sygnałem braku złych intencji i chęci uniknięcia ewentualnego konfliktu. Pies może korzystać z wąchania ziemi na odległość w początkowych etapach zbliżania się do obcego psa. Powolne podejście jest rodzajem uprzejmości i daje każdej ze stron możliwość poznania się na odległość, a w razie konieczności, wycofania się. Wówczas węszenie jest sposobem załagodzenia sytuacji - pies może odejść obwąchując ziemię, zachęcając drugiego psa do naśladowania go i rozbrajając interakcję. Witające się ze sobą psy, zwłaszcza jeśli się nie znają, często także przerywają zbyt bliski w danej chwili kontakt i odchodzą, żeby powęszyć. Jeśli tak robią, to dobry znak, świadczący o tym, że zapoznawanie się psów ze sobą raczej nie przerodzi się w konflikt. W ten sam sposób psy używają węszenia, kiedy czują się niepewnie w kontakcie z człowiekiem lub żeby zakomunikować, że kontakt ten nie jest komfortowy.

Funkcja uspokajania i przywracania równowagi emocjonalnej - kiedy trzeba uspokoić zbyt intensywne emocje i przywrócić dobre samopoczucie. Ważne dla przetrwania zachowania, a takim zachowaniem, dla psowatych jest węszenie umożliwiające znalezienie pożywienia, są nagradzane na poziomie emocjonalnym. Psy po prostu lubią węszyć, bo odczuwają zadowolenie i radość, a doświadczanie zadowolenia i radości jest warunkiem dobrego nastroju i emocjonalnej równowagi. Zatem węszenie jest ważną potrzebą behawioralną każdego psa. Tak się dzieje w kontaktach z innymi psami, ale także z człowiekiem. Psy węszeniem przerywają zabawę, węszą podłoże kiedy nie czują się pewnie spotykając innego psa lub kiedy czują presję ze strony człowieka. To ostatnie jest nierzadko mylone z nieposłuszeństwem, kiedy zdenerwowany opiekun woła swojego pupila, a ten zamiast jak najszybciej przyjść zaczyna węszyć jakby akurat znalazł coś szczególnie interesującego.

Dlatego:

• Pozwalaj psu na węszenie tak na spacerach, a szczególnie w nowym miejscu. Twój pupil musi mieć czas na zapoznanie się z nowym otoczeniem, które w naturalny sposób budzi jego silne emocje. „Rozejrzenie się” nosem w nieznanym środowisku jest mu potrzebne tak samo jak tobie oglądanie nowego miejsca, by poznać je i poczuć się dobrze. Jeśli twój pies reaguje w nowym otoczeniu spokojnie węsząc oznacza to, że czuje się dobrze, a nowe miejsce jest dla niego przyjazne. Jeśli natomiast ciągnie na smyczy, porusza się chaotycznie i nie angażuje się w wąchanie, jest to wyraźny znak, że nie radzi sobie z jakiegoś powodu. Zatem to naturalne psie zachowanie może dać wskazówki dotyczące wewnętrznego stanu twojego psa. Dobry spacer dla psa to taki, w którym meandruje ze spokojnym, luźnym, wolno poruszającym się ciałem, poświęcając czas, by zatrzymać się w różnych miejscach, by obwąchać i zbadać. Aby to zrobić, smycz lub linka, na której go prowadzisz musi być wystarczająco długa, aby mógł się swobodnie poruszać i pochylać, żeby węszyć. Wybór miejsca spaceru powinien być dostosowany indywidualnie dla każdego psa. Pewne miejsca mogą być dla niektórych psów zbyt stymulujące. Pies może nie mieć odpowiedniego poziomu umiejętności radzenia sobie w danym środowisku lub poziom stresu psa może być zbyt wysoki, aby poradzić sobie ze spacerem w takim właśnie miejscu lub też spacer jest zbyt krótki by emocje mogły się uspokoić.
• Naucz psa chodzenia na luźnej smyczy i daj mu nieco swobody w zachowaniu na spacerze poza tymi jego częściami, kiedy powinien iść przy nodze, na przykład przechodząc przez ulicę czy mijając przechodniów.
• Witając się z psem pozwól mu się obwąchać. Dotyczy to tak samo, psów, które cię nie znają, jak i twojego własnego psa. To dla niego mało grzeczne zabierać się od razu do głaskania kiedy próbuje cię obwąchać. Daj mu chwilę na zebranie informacji o tym gdzie byłeś i z kim.
• Słuchaj czasem swojego psa kiedy, zatrzyma się i węszy. On ‚widzi’ nosem więcej, daj mu zatem ‚rozejrzeć się’, zwłaszcza kiedy widzisz, że czuje się czymś zaniepokojony.
• Jeśli spacery traktujesz bardzo aktywnie i na przykład biegasz ze swoim pupilem, pamiętaj, żeby dać mu także możliwość i czas na spokojne węszenie i bierność. Wydziel niejako węchową część spaceru dbając w ten sposób o dobre samopoczucie twojego psa.
• Stymulacja umysłowa z wąchania i eksploracji może być równie męcząca jak ćwiczenia fizyczne, ale też daje poczucie odprężenia. Dlatego możesz używać jej kiedy twój pies jest zdenerwowany lub sfrustrowany. Do wyboru masz sporo węchowych aktywności, od prostego ukrycia smakołyków w różnych miejscach domu, przez wyszukiwanie schowanych przedmiotów (np. zabawek), przez maty węchowe, do bardziej zaawansowanych czy nawet sportowych aktywności węchowych, takich jak noseworking. Naucz twojego psa jakiejś aktywności angażującej węszenie. Taka aktywność przyda się kiedy na przykład nie będziesz mógł poświęcić swojemu przyjacielowi czasu na dłuższy spacer.
• Zbyt rzadkie i zbyt krótkie spacery sprawiają, że niektóre psy są poza domem bardzo pobudzone, dlatego nie potrafią zaangażować się w węszenie i poczuć się swobodnie. Spacer z pobudzonym i nieopanowanym psem nie należy do przyjemności, dlatego opiekunowie skracają go do niezbędnego, toaletowego minimum. W ten sposób na zasadzie błędnego koła pies staje się na spacerach coraz bardziej nieznośny. Dlatego daj psu czas, żeby mógł pozbyć się przykrego napięcia. Najlepiej znajdź na początku spokojne miejsce gdzie rośnie trawa i staraj się zaangażować psa w węszenie, na przykład w wyszukiwanie smakołyków. Nagradzaj także spokojną pochwałą każdą próbę samodzielnego węszenia ucząc psa krok po kroku, że spacer może być dla obydwojga miłym czasem relaksu.
• Pracę z psim węchem proponują także behawioryści zwierząt w przypadku psów lękliwych, ale też przejawiających agresywne zachowania. Węszenie jest doskonałym sposobem łagodzenia napięcia i alternatywą dla złych emocji.
• Last but not least - pies mający nawyk węszenia i różnorodne doświadczenia z wyszukiwaniem obiektów, kiedy się zgubi, zamiast biegać chaotycznie, zacznie używać nosa by odnaleźć drogę do domu lub swojego opiekuna.

Andrzej Kinteh-Kłosiński