Wczesna stymulacja neurologiczna szczeniąt

Andrzej Kinteh - Kłosiński Wczesna stymulacja neurologiczna szczeniąt

Przez stulecia człowiek próbował udoskonalać zdolności i możliwości psa, tak by jak najlepiej przystosować jego zachowanie do swoich potrzeb i zmieniających się warunków życia.
Podstawowym sposobem udoskonalania wyglądu, charakteru i zachowania psów był oczywiście selekcja - dopuszczanie do rozrodu tylko takich osobników, które wykazywały szczególne cechy lub zdolności w jakiejś dziedzinie. W ten sposób powstało do dziś ponad 400 ras psów, różniących się niekiedy skrajnie zarówno wyglądem jak i charakterem.
Aby jednak dziedziczne zdolności zostały ujawnione, potrzebne jest takie oddziaływanie środowiska, które stymuluje i pozwala ujawnić się związanym z nimi zachowaniami. Innymi słowy środowisko musi dostarczyć wystarczającą ilość i jakość bodźców rozwojowych.
Od stosunkowo niedawna systematyczne badania na temat wpływu czynników środowiskowych na ujawnianie się dziedziczonych zdolności zwierząt pokazały dużą rolę okresu wczesnego rozwoju - w wypadku psów kilku pierwszych tygodni ich życia.
Dzięki tym badaniom wiemy, że w pierwszych dniach i tygodniach życia niedojrzały organizm psa jest szczególnie podatny i wrażliwy na pewną ograniczoną klasę bodźców.
Psie noworodki pod kilkoma względami różnią się od dorosłych psów. Po urodzeniu są ślepe, a ich przewód pokarmowy wymaga regularnej stymulacji przez sukę, która wylizując brzuszki malców pobudza trawienie i wypróżnianie. W ciągu pierwszych dwóch tygodni życia psi noworodek ma zdolność odbierania wrażeń węchowych, potrafi ssać i pełzać. Przed kilka pierwszych dni temperatura jego ciała jest podtrzymywana przez bliskość matki i rodzeństwa. Jak wykazały badania, mimo takiej niedojrzałości i związanych z nią ograniczeń, szczenięta w tym wieku są szczególnie wrażliwe na bodźce dotykowe, termiczne i ruchowe.

Eksperymenty przeprowadzone na myszach i szczurach, które podobnie jak psy przechodzą najwcześniejszy etap życia z zamkniętymi oczami, wykazały podobną wrażliwość na efekty wczesnej stymulacji. Codzienne wyciąganie noworodków między 5 a 10 dniem życia z ich gniazda na czas około 3 minut sprawia, że ich organizmy doznają niewielkiego szoku, polegającego na czasowym obniżeniu temperatury ciała. Ten łagodny stres wystarcza do pobudzenia układu krwionośnego i hormonalnego. Te same zwierzęta poddawane jako dorosłe osobniki, innym próbom, zdecydowanie lepiej wytrzymywały stres niż rodzeństwo z tego samego miotu nie poddane wczesnej stymulacji. Stymulowane dorosłe osobniki potrafiły reagować na stres w sposób zróżnicowany, podczas gdy nie stymulowane wykazywały model reakcji "wszystko albo nic".
Te same badania wykazały, że nie poddane wczesnej stymulacji myszy i szczury stawały się w warunkach przedłużającego się stresu wyczerpane, a czasem bliskie śmierci oraz cierpiały na wrzody żołądka, podczas gdy ich stymulowani współbracia z tego samego miotu zachowywali się spokojnie i nie wykazywały objawów choroby wrzodowej.
Pozytywne efekty wczesnej stymulacji zaobserwowano także w innych obszarach funkcjonowania zwierząt. Stymulowane zwierzęta wcześniej osiągały dojrzałość płciową, były znacznie mniej podatne na niektóre infekcje, rzadziej zapadały na niektóre z nowotworów, lepiej znosili długotrwały głód i zimno.
Eksperymenty na małych psach i kotach z użyciem elektroencefalografu (EEG) mierzącego aktywność elektryczną mózgu w różnych sytuacjach, jak przeżywanie emocji, napięcie mięśni czy oddech, wykazały, że zwierzęta poddane we pierwszych fazach życia ćwiczeniom stymulacyjnym szybciej się rozwijają oraz osiągają lepsze wyniki w rozmaitych próbach zachowania.
Z kolei badania i eksperymenty przeprowadzone na małpach przez Harlowa, a następnie przez Kellogów wykazały znacznie pozbawienia wczesnorozwojowej stymulacji dla funkcjonowania dorosłych osobników. Pozbawione we wczesnym dzieciństwie możliwości komunikacji z matką i dorosłymi przedstawicielami swojego gatunku małpy, jako dorosłe stawały się nieprzystosowane do właściwego funkcjonowania i radzenia sobie w życiu.
Jakkolwiek badania naukowe nie wykazały jakie są optymalne formy i wielkość stresu, który ma pozytywne, stymulujące rozwój skutki, panuje powszechna zgoda co do tego, że wczesnorozwojowy stres w umiarkowanej formie jest potrzebny dla polepszenia zarówno fizjologicznego jak i psychologicznego funkcjonowania zwierzęcia w życiu dorosłym. Wiadomo także, że określona dawka stymulacji dla jednego osobnika może być optymalna, podczas gdy dla innego może być zbyt intensywna. Wiadomo też, że zbyt silny lub długotrwały stres może zahamować rozwój.

Sposoby stymulacji szczeniąt
By polepszyć odporność i funkcjonowanie psów używanych w wojsku, specjaliści amerykańskiej armii opracowali program wczesnorozwojowej stymulacji nazwany Bio Sensor (upubliczniony następnie jako program Super Dog). Opierając się na wynikach wielu badań, wojskowi specjaliści doszli do wniosku, że przeprowadzane w pierwszych tygodniach życia psa ćwiczenia stymulujące, pozostawiają istotne dla przyszłych możliwości i, co najważniejsze, trwałe skutki.
Wnikliwe obserwacje potwierdziły, że istnieje specyficzny okres między trzecim a szesnastym dniem życia szczenięcia, w którym neurologiczna stymulacja pozwala na osiągnięcie optymalnych rezultatów. W tym właśnie czasie - między 3 a 16 dniem życia - następuje gwałtowny rozwój układu nerwowego i dlatego w tym okresie pewne bodźce mają duży wpływ i szczególne znaczenie dla dalszego rozwoju.
Program Bio Sensor zaleca 5 prostych ćwiczeń stymulujących przeprowadzanych raz dziennie między 3 a 16 dniem życia szczeniąt. Serię ćwiczeń należy przeprowadzać po kolei z każdym szczeniakiem z osobna.

	1.Stymulacja dotykowa między opuszkami palców. Trzymając szczeniaczka na plecach w jednej dłoni, drugą ręką zaopatrzoną w patyczek z bawełną do czyszczenia uszu, delikatnie dotykamy opuszki palców każdej łapki psa i przestrzeni między opuszkami. Nie jest konieczne by szczeniak dawał sygnały, że czuje nasz dotyk. Czas stymulacji 3-5 sekund.
	2.Unoszenie głowy. Trzymając szczeniaczka w dłoniach - jedną dłonią obejmujemy tułów, drugą podtrzymujemy pupę - zmieniamy jego pozycję tak by był skierowany głową go góry. Czas stymulacji 3-5 sekund.
	3.Opuszczanie głowy Trzymając szczeniaczka pewnie obiema rękami odwracamy go "do góry nogami", tak, by jego głowa skierowana była pionowo w dół. Czas stymulacji 3-5 sekund.
	4.Pozycja grzbietowa. Trzymając dalej szczeniaczka obracamy go poziomo na plecy, tak, że jego grzbiet spoczywa na naszych dłoniach, a nos skierowany jest do góry. Nie ma znaczenia jak zachowuje się szczeniak, nawet jeśli próbuje zasnąć. Czas stymulacji 3-5 sekund.
	5.Stymulacja termiczna. Kładziemy szczenię łapkami w dół na wilgotny ręcznik, który wcześniej wkładamy do lodówki na co najmniej 5 minut. Nie powstrzymujemy szczeniaczka przed pełzaniem i poruszaniem się. Czas stymulacji 3-5 sekund.

Korzyści ze stymulacji
Zaobserwowano następujące korzyści jakie daje wczesnorozwojowa stymulacja neurologiczna:

1. Poprawa funkcjonowania naczyń serca
2. Wzmocnienie układu krążenia.
3. Wzmocnienie gruczołów wydzielających adrenalinę.
4. Zwiększona odporność na stres
5. Większa odporność na choroby.

W testach uczenia się, poddane wczesnej stymulacji szczenięta okazały się bardziej aktywne i eksplorujące niż ich współbracia nie poddani stymulacji. W próbach rozwiązywania prostych problemów jak przejście przez labirynt nie stymulowane szczeniaki były niespokojne, krańcowo pobudzone i robiły więcej błędów. Szczenięta poddane stymulacji były bardziej spokojne, łatwiej i szybciej uczyły się przechodzić przez labirynt i nie wykazywały objawów stresu.

Socjalizacja i wzbogacanie
W kształtowaniu się i rozwoju każdego zwierzęcia istotną rolę odgrywają trzy rodzaje stymulujących oddziaływań jego środowiska - wczesnorozwojowa stymulacja neurologiczna, socjalizacja oraz wzbogacanie.
Zaobserwowano, że zarówno wczesna stymulacja neurologiczna jak i socjalizacja mają ograniczony czas, w którym zwierzę doświadczając bodźców rozwojowych może odnieść korzyść w postaci trwałych pozytywnych efektów w funkcjonowaniu w dorosłym życiu. Dla psów okres, w którym doświadczenie interakcji z innymi psami oraz człowiekiem skutkuje właściwym przystosowaniem do życia przypada na czas między 3 a 16 tygodniem życia. Wszelkie braki i zaniedbania w tym czasie interakcji młodego szczeniaka z innymi psami oraz człowiekiem skutkują trudnościami w przystosowaniu się do społecznego otoczenia i ograniczonymi możliwościami uczenia się nowych umiejętności i sytuacji.
Dotyczy to także szczeniąt izolowanych od rożnych bodźców i sytuacji jak zabawa z innymi psami, przebywanie w nowych miejscach, kontakt z różnymi ludźmi. Bardzo często zabiegani i zapracowani właściciele nie dostrzegają, że zostawione samo sobie szczenię cierpi z powodu nudy i samotności. Czasami skutki takich zaniedbań, oprócz wyżej opisanych, to także niechciane zachowania - gryzienie i niszczenie domowych sprzętów, kopanie czy inne formy nadpobudliwości.
Wzbogacanie doświadczeń to proces nie mający, jak wspomniane wyżej, ścisłych ram czasowych, jednak wiek do osiągnięcia dorosłości jest wiekiem, w którym pies powinien doświadczyć i nauczyć się możliwie wielu pozytywnych sytuacji.
O ile wczesną stymulację i socjalizację możemy porównać do przedszkola i podstawówki, wzbogacanie jest czymś w rodzaju psiego uniwersytetu.
Zetknięcie psa z możliwie wieloma sytuacjami jak jazda samochodem, środkami komunikacji publicznej, wizyty u znajomych, zostawanie w obcych miejscach, kontakt z dziećmi, jazda windą, udział w psich szkoleniach itp. połączone z możliwością swobodnej eksploracji otoczenia, daje skumulowany efekt w postaci zdolności przystosowania się do kolejnych nowych i niespotykanych zdarzeń. W rezultacie pies jest nie tylko spokojny i zrównoważony, ale też łatwiej podejmuje się trudnych zadań i łatwiej uczy się kolejnych umiejętności. Co więcej, staje się pewnym siebie otwartym i ciekawym świata towarzyszem naszego życia.

Andrzej Kinteh-Kłosiński